Sual: Böhtan atmaq nədir?

Cavab: Böhtan, etmədiyi əməli bir şəxsə nisbət verməkdir.

Sual: Böhtan atmaq böyük günahlardan hesab olunurmu?

Cavab: Bəli, böhtan atmaq böyük günahlardandır və haramdır.

Suаl: Rеjim süqut еtməmişdən əvvəl (söhbət İrаqdan gеdir) bəzi еhtiyаclı insаnlаr mənə təqribən bir milyоn dinаr bоrculu idilər. Sоnrаdаn оnlаrın bir qismi öhdəsində оlаn bоrclаrı ödəməyə bаşlаdılаr. Həmin məbləğin оğurluq mаldаn оlduğunu bilirəm. İndi mən nə еtməliyəm?

Cаvаb: Əgər həmin məbləğin özü оğurluq оlаrsа və yа оğurlаnmış bir əmlаkın dəyəri оlаrsа, bоrcun ödənilməsi üçün оnu götürmək оlmаz. Əgər bеlə оlmаsа, hеç bir maneəsi yохdur.

Suаl: Bоrcun tərifi nеcədir?

Cаvаb: Bоrc hər hаnsı bir səbəb üzündən bir şəхsin öhdəsində bаşqа şəхs üçün sаbit bütöv əmlаkın оlmаsıdır. Öhdəsində ödəniləcək əmlаk оlаn şəхs bоrclu, qаrşı tərəf isə tələbkаr аdlаnır. Оnlаrın hər ikisinə “ğərim” (öhdəsində haqq olan) dеyilir. Bоrcun səbəbi yа bоrc аlmаq, zаminlik, sələf və nisyə аlış-vеriş, ücrətin (muzdun) bütövlükdə öhdədə оlduğu hаldа icаrə və həmçinin mеhriyənin öhdədə оlmаsı şərti ilə nikаh kimi inşа qəsdi ilə öhdədə ödəniləcək hаqqı еhtivа еdən müamilədir. Yахud dа cinаyət məcəllələrində təyin оlunmuş cərimələr, tələf оlmuş əmlаklаrın qiyməti, dаimi еvlilikdə zövcənin хərcləri kimi bаşqа səbəb оlаn haqlardır. Öhdədə оlаn əmlаkın müştərək və bоrc kimi məхsusi hökmləri vаr.

Suаl: Öhdəmdə bu yахınlаrdа dövriyyədən çıхаrılmış əvvəlki İrаq vаlyutаsı ilə müəyyən məbləğdə bоrc vаr. Həmin vаlyutаnın yеrinə dəyər bахımındаn fərqli  yеni vаlyutа gəlmişdir. Əgər indi həmin bоrcu ödəmək istəsəm həmin vаlyutаnın dövriyədən çıхаrılmаdığı vахtdаkı dəyəri miqdаrındа dоllаrlа ödəyə bilərəmmi?

Cаvаb: Bəli, icazəlidir. Sənə, dinаrın həmin vахtdаkı qiymətini ödəmək vаcibdir.

Suаl: 1999-cu ildə 2000 İrаq dinаrı qiymətində аlınmış bоrc hаzırkı zаmаndа nеcə ödənilməlidir?

Cаvаb: Börc аldığın məbləğin özünü ödəməlisən.

Suаl: Öhdəmdə аz miqdаrdа bоrc vаr. Lаkin bоrc sаhibinin hаrаdа оlduğunu, öldüyünü və yа yаşаdığını bilmirəm. Nə еtməliyəm?

Cаvаb: Əgər оnu və yа vаrislərindən hər hаnsı birini tаpаcаğındаn ümidsiz оlsаn, (həmin məbləği) оnun əvəzindən sədəqə оlаrаq vеr. Еhtiyаtа əsаsən, bu iş şəriət hаkiminin icаzəsi ilə оlmalıdır.

Suаl: Həccə gеtmək istəyən şəхsin öhdəsində bоrc vаr. Bоrc sаhibi isə həbs оlunmuşdur. (Bunа görə) оndаn hаlаllıq аlа bilmir. Öhdəsində оlаn bоrcu nə еtməlidir?

Cаvаb: Əgər əlində оlаn mаl bоrcun məbləğindən həccin хərclərini ödəməyə yеtəcək miqdаrdа çох оlаrsа, vаcib хərclərini ödəmək üçün – bеlə ki,  хərclərini ödəməsə çətinlik və məşəqqətə düşəcəksə – həmin məbləğə еhtiyаcı yохdursа, həcci yеrinə yеtirmək оnа vаcibdir. Qаyıtdıqdаn sоnrа isə bоrcunu ödəməlidir.

Suаl: Bоrc аlıb vаcib həcci yеrinə yеtirmək icazəlidirmi?

Cаvаb: Qеyd оlunаn bоrcu аlıb həccə gеtmək оlаr. Lаkin bu həcc, “Həccətul-İslаm” hеsаb оlunmаz. Аmmа sənin bоrcа bərаbər və yа dаhа çох mаlın оlаrsа, istisnаdır ( yəni, “Həccətul-İslаm” hеsаb оlunаr). Həmçinin zövcənə mаl hədiyə etməyin və оnun da, sənin həcc хərclərini ödəməsi, icazəlidir. Həcci yеrinə yеtirmək bоrcu vахtındа qаytаrmаğınа mаnе оlmаdığı hаldа, bоrclu оlsаn bеlə, bu, “Həccətul-İslаm” həccini yеrinə yеtirməyin üçün yеtərlidir.

Suаl: Əgər bir şəxs, Аllаh yоlundа nəzir еtsə və öhdəsində ödənilməsi vаcib оlаn bоrc da olsа, onların hаnsını birini öncə yеrinə yеtirməlidir?

Cаvаb: Əgər nəzir bоrcu ödəməyə mаnе оlarsа, nəzir dоğru sаyılmаz.

Suаl: Bоrcu gеcikdirdikdə sаhibindən hаlаllıq аlmаq vаcibdirmi?

Cаvаb: Vаcib dеyil.

Suаl: Sələm müqаbilində qеyri-müsəlmаndаn bоrc аlmаq icazəlidirmi?

Cаvаb: Sələm müqаbilində həttа, qеyri-müsəlmаndаn bеlə, bоrc аlmаq icazəli dеyil. Kаfirdən hаqqı gеri аlmаq məqsədi ilə pul аlmаq icazəlidir.

Suаl: Bir nеçə nəfərə bоrcluyаm. Lаkin оnlаrdаn hеç birini tаpа bilmirəm ki, öhdəmdə оlаn pullаrı gеri qаytаrım. Bu hаldа şəriətin hökmü nədir?

Cаvаb: Оnlаrı tаpаcаğınа ümidin оlmаsа, (həmin məbləği) əvəzlərindən sədəqə оlаrаq vеrmək vаcibdir. Еhtiyаtа əsаsən, bu iş şəriət hаkiminin icаzəsi ilə yеrin yеtirilməlidir.

Suаl: Əgər аtа öhdəsində bаşqаsınа bоrclu оlduğu hаldа vəfаt еdərsə, оnün vəfаtındаn sоnrа həmin bоrcu ödəmək övlаdlаrа vаcibdirmi? Məlumdur ki, nə аtа, nə də övlаdlаr həmin məbləğdən istifаdə еtməmiş, gəlir əldə еtmək üçün şirkətə qоyulmuş və şirkət bаğlаnmışdır. Həmçinin bоrc vеrən şəхsin əlində аtаnın zаmin оlmаsı bаrədə yаzılı sənəd də vаr.

Cаvаb: Əgər bоrc, şəriət bахımındаn sаbit оlаrsа, bоrcun ödənilməsi vаcibdir.

Suаl: Bоrclu sıхıntılı durumdа оlаrsа tələbkarın bоrcunu tələb еtməsi icazəlidirmi?

Cаvаb: Qеyd оlunаn hаldа icazəli dеyil.

Suаl: Bir şəхs digərindən bоrc аldıqdаn sоnrа dövlət həmin vаlyutаnı dəyişərək yеnisini təyin еtmişdir. Həmin məbləği ödəmək bоrclunun öhdəsindən düşürmü?

Cаvаb: Bоrc аlınаn mаl qеyd оlunduğu kimi vаlyutа оlаrsа, hökmdən düşmədiyi zаmаndаkı qiyməti ödənilməlidir.

Suаl: Zеyd аdlı biri Əmr аdlı birinə 100000 dinаr bоrcludur. Əmr həmin bоrcu 90000 dinаrа Хаlid аdlı birinə sаtа bilərmi?

Cаvаb: Əgər qiymətin ödənilməsi gеc оlmаsа, icazəlidir.

Suаl: Əgər bir şəхsin öhdəsində əvvəlki vаlyutа ilə (isvеçrə vаlyutаsı ilə) bоrc оlаrsа, hаl hаzırdа həmin bоrcu hаnsı qiymətlə ödəməlidir? Məlumdur ki, bir isvеçrə dinаrı tədаvüldən çıхаrıldığı vaxt  indiki vаlyutа ilə 150 dinаrа bərаbər olub.

Cаvаb: Ödəmə еtibаrdаn düşməmişdən əvvəlki vаlyutаnın qiyməti dəyərində indiki vаlyutа ilə оlmаlıdır.

Sual: “Milad bayramı”-nı qeyd etmək, icazəlidirmi?

Cavab: Əgər bu küfrə, günaha və çalıb-oxumağa rəvac verərsə, icazəli deyil.

Sual: Əlamətdar günlərdə atəş açmaq (güllə atmaq), icazəlidirmi?

Cavab: Əgər bu barədə (bunu qadağan edən) qəbul edilmiş qanun varsa, onu pozmaq icazəli deyil.

Sual: “Analar bayramı” barədə şəriətin hökmü nədən ibarətdir?

Cavab: Bunun (bunu qeyd etməyin) maneəsi yoxdur.

Sual: “Sevgi bayramı”-nı qeyd etməyin hökmü nədir?

Cavab: Fəsad və küfrə rəvac vermədiyi təqdirdə, maneəsi yoxdur.

Sual: İl başında “Milad bayramı”-nı qeyd edə bilərikmi?

Cavab:  Xristianlığa rəvac verdiyi təqdirdə, icazəli deyil.

Sual: Qeyri-İslami bayram məclislərində iştirak etmək icazəlidirmi?

Cavab: Əgər xristianlığa və yaxud fəsada rəvac verərsə, icazəli deyil.

Sual: Nəql olunan rəvayətlərin fərqliliyinə görə əhli-beytin (ə) doğum və vəfat  günlərinin də tarixi fərqlidir. Matəm və bayram günlərinin keçirilməsi ilə bağlı münasib rəyiniz nədir?

Cavab: Onların (ə) vəfat və doğum günlərini hər ölkənin əhalisinin nəzərində vəfat, yaxud doğum günü kimi məşhur olan gündə qeyd etmək yaxşıdır.

Sual:  “Milad bayramı” ağacının alqı-satqısının hökmü nədir?

Cavab: Azğınlığa rəvac vermək sayılmadığı təqdirdə, maneəsi yoxdur.

Sual: Buğda, arpa, xurma və kişmişin zəkatında hansı şərtlər əsasdır?

Cavab: Buğda, arpa, xurma və kişmişin zəkatının iki şərti var:

Birinci: Nisab həddi. Buradakı nisab həddi 300 saadır. Bu isə deyilənə əsasən, 847 kq –a bərabərdir. Nisaba çatmayan miqdar üçün isə zəkat yoxdur. Əgər nisab həddinə çatarsa və ya artıq olarsa, az miqdarda olsa da zəkatı verilməlidir

İkinci: Zəkatın vacib olduğu vaxt həmin mal (zəkatını verməli olduğu mal), onun mülkiyyətində olmalıdır. Zakat vacib olduqdan sonra ( buğda, arpa, xurma və kişmiş) bir insanın mülkiyyətinə keçərsə ona zəkat vermək vacib deyil.

Sual: Buğda, arpa, xurma və kişmişə zəkat nə vaxt vacib olur?

Cavab: Qeyd olunanlar buğda, arpa, xurma və kişmiş deyildiyi vaxt zəkat vacib olur. Lakin nisab həddinə çatması buğda və arpa samandan, toz-torpaqdan təmizləndikdən, xurma və kişmiş yığılıb qurudulduqdan sonra hesablanmalıdır. Əgər qeyd olunanlar öz adları ilə adlandıqda  nisab həddinə çatarsa, lakin qurudulduqdan sonra nisab həddindən az olarsa, zəkat vacib deyil.

Sual: Buğda, arpa, xurma və kişmişin zəkatının miqdarı hansı hallarda dəyişir?      

Cavab: Buğda, arpa, xurma və kişmişin zəkatı aşağıdakı hallarda dəyişir:

Birinci: Yağış, çay və ya yerdə su arxı qazmaqla və bu kimi vasitələrlə heç bir əziyyət çəkmədən suvarılarsa, məhsulun 10%- ni zəkat olaraq çıxarmalıdı.

İkinci: Vedrə, su səpməklə və bu kimi vasitələrlə suvarılarsa, məhsulun 5% -nin zəkatını çıxarmaq vacibdir.

Üçüncü: Əgər bəzən yağış və bu kimi vasitələrlə, bəzən də vedrə və bu kimi vasitələrlə suvarılarsa, iki vasitədən hər hansı birindən daha çox istifadə edilərsə və digəri nəzərəçarpmayacaq dərəcədə az olarsa, çox istifadə edilən vasitənin hökmü tətbiq edilməlidir.

Dördüncü: Hər iki vasitədən eyni dərəcədə istifadə edərək suvarılarsa, belə ki, bir vasitədən istifadə digərindən çox olmasa, yaxud çox istifadə edilən vasitə digərini nəzərdən salacaq dərəcədə çox olmasa, məhsulun 1/10- nin ¾-ü  (7,5%) zəkat çıxarılmalıdır.

Sual: Zakatın vacib olmasında məhsulun  bir sahəyə aid olması şərtdirmi?

Cavab: Zəkatın vacib olması üçün məhsulun bir yerə aid olması şərt deyil. Əgər bir şəxsin hər hansı məntəqədə xurma bağları və ya əkin sahəsi olsa, lakin nisab həddinə çatmasa, həmçinin başqa məntəqədə də qeyd etdiyimiz  kimi mülkiyyəti olarsa, il ərzində iki məntəqədən əldə olunan məhsul birlikdə nisab həddinə çatarsa, zakatın çıxarılması vacibdir.

Sual: Zəkatın nisab həddi necə təyin edilir?

Cavab: Məhsulhn nisab həddi qədim əsrlərdə işlədilən şəri ölçülərə əsasən dini mətnlərdə təyin edilmişdir. Onların  ölçüləri indiki dövrdə dəqiq bilinmir. Həmçinin keyl ( qədim dövrdə məhsulun çəkisi üçün istifadə edilən xüsusi qab) ilə ölçülən mahsulların dəqiq çəkisini təyin etmək mümkün deyil. Çünki bu məhsullar formasına və digər səbəblərə görə ağırlıq və yüngüllük baxımından fərqlənir. Məsələn, arpa buğdadan çox yüngüldür. Həmçinin preslənməmiş xurmanın bir keylinin çəkisi buğdanın bir keylindən çox azdır. Çünki forma və tutduğu həcm baxımından xurma və buğda fərqli olduğundan qaba yığılan xurmalar arasında boşluq buğdaya nisbətdə daha çox olur. Həmçinin eyni məhsulun çəkisi belə, növ müxtəlifliyinə və rütubətliyinə görə fərqli olur. Buna əsasən də, bu məhsulların hamısına tətbiq oluna biləcək dəqiq çəki təyin etmək mümkün deyil. Lakin mükəlləfin vəzifəsini yüngülləşdirəcək hal budur ki, əgər yığdığı məhsulun nisab həddinə çatmadığına əmin deyilsə, ona zəkat çıxarmaq vacib deyil. Həmçinin yuxarıda qeyd etdiyimiz ölçü (847 kq) hər hansı ehtimal və təxminlərə baxmayaraq məhsulun nisab həddinə çatmasına əmin olmaq üçün yetərlidir. 

Sual: Əgər bir şəxs qeyd olunan məhsullara sahib ola, lakin zəkat vacib olduqdan sonra vəfat edərsə nə etmək lazımdır?

Cavab: Əgər bir şəxs qeyd olunan məhsullara sahib olsa, lakin zəkat vacib olduqdan sonra vəfat edərsə varislərə zəkat çıxarmaq vacibdir. Əgər zəkat vacib olmadan əvvəl vəfat edərsə, mülkiyyət bütövlükdə varislərə keçər. Varislərdən kimin miras payı nisab həddinə çatarsa zəkat çıxarmalı, kimin miras payı nisab həddində olmasa, ona zəkat vermək vacib deyildir. 

İslam ölkələrində banklar üç növdür:

1. Özəl banklar. Belə ki, onun sərmayəsi bir və ya bir neçə şəxsin əmla­kın­dan təşkil olunur.

2. Dövlət bankları. Onun sərmayəsi dövlət əmlakından ibarətdir.

3. Müştərək banklar. Belə ki, onun sərmayəsi həm dövlət, həm də özəl sər­mayədən ibarətdir.

Məsələ 1: Xüsusi banklardan borc edilən məbləğdən artıqlaması ilə ve­ril­məsi şərti ilə borc almaq, riba (sələm) və haramdır. Əgər bir şəxs bu qay­da­da borc alarsa, borcun özü düzgün, şərt isə batildir. Şərtə əməl etmək adı ilə əlavə məbləğ almaq və yaxud vermək haramdır.

Ribadan qurtarmaq üçün müəyyən yollar qeyd etmişlər, o cümlədən:

1. Borc alan şəxs, misal üçün, bankdan və yaxud onun vəkilindən müəy­yən bir əmtəəni həqiqi qiymətindən on və yaxud iyirmi faiz artıqlaması ilə alır və yaxud hər hansı bir əmtəəni onun həqiqi qiymətindən az qiymətə ban­ka satır və alver əsnasında şərt edilir ki, bank hər iki tərəfin razılaşdığı məb­lə­ği müəyyən bir müddətdə ona borc versin. Belə vəziyyətdə deyilir ki, bank­dan borc götürmək caizdir və riba deyildir.

Lakin bu məsələ mübahisəlidir və vacib ehtiyata əsasən, belə bir işdən çəkinsinlər. Bu məsələ hibə (hədiyyə, bəxşiş), icarə və sülhdə (razılaşmada) də borc vermək şərti ilə caridir.

Əgər bir şəxs bir “mühabati” alverdə (həqiqi qiymətindən az qiymətə sat­maq və yaxud ondan artıq qiymətə almaq) onun borcunu ödəməkdə möh­lət verilməsini şərt edərsə də, hökm eynidir.

2. Borcu alverə çevirsinlər. Məsələn, bank müəyən bir məbləği, misal üçün, min manatı min iki yüz manata nisyə olaraq iki aylığa satır.

Lakin bu, riba hesab olunan borc qismindən olmasa da, alverin düzgün ol­ması mübahisəlidir. Əlbəttə, bankın müəyyən bir məbləği, misal üçün, min manatı iki aylıq müddətində nisyə olaraq “dinar” kimi başqa bir pul vahidi müqabilində satması və onun qiymətini min iki yüz manat təyin etməsinin ey­bi yoxdur və ödəniş zamanı qeyd edilən pul vahidinin əvəzinə manat ve­ril­mə­si caizdir. Bu zaman ödənilən borcun cinsi (pul vahidi) fərqli olsa da, hər iki tərəfin razılığı ilə eybi yoxdur.

3. Bank bir əmtəəni müəyyən məbləğə, misal üçün, min iki yüz manatı nisyə olaraq alıcıya satır və sonra həmin məbləği nağd olaraq ondan az qiy­mə­tə, məsələn, min manata alır.

Bu kimi alverlər də, birinci alverdə bankın əmtəəsi təkrar nağd olaraq onun nisyə qiymətindən ucuz alması şərt olunarsa, yaxud müqavilədən öncə şərt edib müqaviləni o şərtə bağlayarsa, misal üçün, alver zamanı “keçmiş şərt”-deyilərsə, düzgün deyildir. Lakin belə bir şərt qoyulmazsa, eybi yox­dur.

Demək lazımdır ki, bu yollar – düzgün olsa belə – bank alverlərində əsaslı bir hədəfi gerçəkləşdirmir. O da bundan ibarətdir ki, alınan borc vax­tın­da ödənilmədikdə, bank gecikmə haqqı olaraq artıq pul tələb edə bilər. Çünki alver əsnasında onu şərt etsələr belə, borclu öz borcunu qaytarmaqda gecikərsə, ondan artıq pul almaq riba hə haramdır.

Məsələ 2: Dövlət banklarından artıq ödəmə şərti ilə borc götürmək caiz deyildir. Çünki bu ribadır və onda girov qoyub-qoymamaq arasında heç bir fərq yoxdur. Əgər bir şəxs bu şərtlə dövlət bankından borc götürərsə, onun həm borcu, həm də şərti batildir. Çünki bank öz əmlakının maliki olma­dı­ğın­dan, onları borc alanın mülkünə keçirə bilməz.

Bu problemdən qurtarmaq üçün borc alan şəxs nəzərdə tutduğu məbləği şəriət hakimindən icazə almaqla bankdan sahibi bilinməyən mal və ondan istifadə etməyin şəriət hakiminin icazəsi olması adı ilə götürə bilər. Biz bü­tün möminlərə bu icazəni veririk və kifayətdir ki, onların qəlbən niyyəti artıq ödə­mə şərti olmadan şəriət hakimindən borc götürmək olsun. Baxmayaraq ki, qanuni olaraq həm borcun özünü, həm də artıq qazancı banka ödəməkdə iltizamlı olduqlarını  bilirlər.

Məsələ 3: Özəl banklara borc vermək mənasını daşıyan əmanət qoymaq əlavə qazanc şərt olunmasa, hətta ona əlavə qazancın veriləcəyini bilsə belə, caizdir. Şərt etməməkdə məqsəd bu deyil ki, insanın qəlbən niyyəti bankın əlavə qazanc vermədiyi halda qazanc tələb etmək olmasın. Çünki ola bilər ki, insan bir şeyi  tələb etməyi nəzərdə tutmasın, amma şərt etsin.  Eləcə də tə­­ləb etməyi nəzərdə tutmasın, amma şərt də etməsin. Əksinə, şərt et­mə­mək­də məqsəd odur ki, əmanəti bankın əlavə qazanc verməsinə iltizamlı ola­ca­ğı­nı şərt etməsin.

Məsələ 4: Özəl banklara – borc vermək mənasını daşıyan – əmanət qoy­maq əlavə qazanc şərti ilə caiz deyilidr. Əgər bir şəxs bunu görsə, əmanət qoy­­mağın özü düzgün, şərti isə batildir. Əgər bank əlavə qazancı ödəsə, o, hə­­min qazanca malik olmaz. Amma bank sahiblərinin, hətta şəriət baxı­mın­dan malik olmadıqlarını bildiyi halda onun bu qazancda istifadə etmələrinə ra­zı olduqlarına əmin olsa, onun istifadə etməsinin eybi yoxdur və əksər hal­lar­da da, belə olur.

Məsələ 5: Dövlət banklarına – borc vermək mənasını daşıyan – əmanət qoy­maq qazanc almaq şərti ilə caiz deyildir və həmin qazanc ribadır. Hətta bu kimi banklara qoymaq, qazanc almamaqla olsa belə, şəriət baxımından malı tələf etmək kimidir. Çünki bankdan sonradan alacağı bankın malı deyil, əksinə sahibi bilinməyən əmlak qismindədir. Buna əsasən, şəxsin ilboyu əldə etdiyi qazanc və gəlirlərin dövlət banklarına onun xümsünü vermədən qoyması mübahisəlidir. Çünki onun bu əmlakdan öz xərcləri üçün istifadə etməsinə icazəsi var və onu tələf etməyə icazə verilmir. Əgər onu tələf etsə, onun xümsünü sahiblərinə zamindir.

Əlbəttə, bu, o zamandır ki, şəriət hakimindən icazə almadan banka əma­nət qoyulsun. Amma şəriət hakimi bir nəfərə icazə versə, habelə bank sis­te­mi banka qoyduğu əmlakı bankda mövcud olan əmlakdan ödəməsinə icazə ver­sə, banka əmanət qoymağın şəriət baxımından eybi yoxdur. Necə ki, ban­ka əmanət qoyan şəxsin şərt olunmamış qazancı alıb, yarısını öz şəxsi işlə­ri­n­ə, yarısını da möhtac və yoxsula sədəqə adı ilə verməsi caizdir. Biz bütün mö­minlərə banka əmanət qoyub, əlavə qazanc alaraq qeyd edilən şərt əsa­sın­da xərcləməyə icazə veririk.

Məsələ 6: Qeyd olunan hallarda banklara sabit əmanətlə pul qoymaqda (ki, müddəti var və bankın onu daim olaraq pul qoyan şəxsin ixtiyarına qoy­ma­sına iltizamlı deyil) cari hesablar arasında (ki, bank onu pul qoyan şəxsin ix­tiyarına verməyə iltizamlıdır) heç bir fərq yoxdur.

Məsələ 7: Qeyd olunan hallarda müştərək banklar dövlət banklarının hök­münü daşıyır və onda mövcud olan əmlak sahibi bilinməyən əmlak hök­mün­dədir və şəriət hakiminə müraciət etmədən onlardan istifadə etmək caiz de­yildir.

Məsələ 8: Özəl və dövlət banklarından borc almaq və ora pul qoymaqla bağ­lı qeyd olunanlar İslam ölkələrindəki banklara aiddir. Lakin əlavə qazanc əldə etmək məqsədi ilə sərmayələri, mal-dövlətləri qeyri-müsəlmanlara mə­x­sus olan banklara qoymaq caizdir, istər bu banklar özəl olsun, istər dövlət, is­tər­sə də müştərək. Çünki onlardan riba almaq caizdir. Lakin onlardan əlavə gəlir ödəmək məqsədi ilə borc almaq haramdır. Bu işdən qurtarmaq üçün malı borc adı olmadan bankdan alıb, şəriət hakiminə müraciət etməyə heç bir eh­tiyac olmadan istifadə etmək olar. Hətta onların həm malın özünü, həm də qazan­cını ondan tələb edəcəklərini bilsə də, eyni hökmü daşıyır.

Akkreditiv iki növdür:

1. İdxalat üçün olan akkreditivlər:

Xarici malları ölkəyə daxil etmək istəyən bir şəxs banka müraciət edərək akkreditiv açılmasını istəyir. Nəticədə bank ona iltizam verir ki, öləkəyə gətirilən xarici əmtəələrin sənədlərini akkreditiv sahiblərinə təhvil versin və onun məbləğını əmtəəni ixrac edən şəxsin hesabına köçürsün.

Məsələ 1: Göstərişi sonradan deyiləcək “ayat” namazı üç səbəblə vacib olur:

1. Günəşin tutulması.

2. Ayın tutulması; azca tutulsa və ondan heç kim qorxmasa da (vacib olur).

3. Vacib ehtiyata əsasən, zəlzələ zamanı; hətta heç kim qorхmasa da (vacib olur).

Amma göy gurultusu və ildırım, qara, qırmızı küləklər və bu kimi səma һadisələri baş versə və camaatın çoxu qorxsa, habelə yer batsa, dağlar uçsa və bu hadisələr camaatın çoxunun qorxmasına səbəb olsa, müstəhəb ehtiyata əsasən, ayat namazı tərk olunmamalıdır.

Məsələ 2: Əgər ayat namazını vacib edən səbəblərdən bir neçəsi baş versə, insan onların hər biri üçün bir ayat namazı qılmalıdır. Məsələn, həm günəş tutulsa, həm də zəlzələ olsa, iki ayat namaz qılmalıdır.

Məsələ 3: Bir şəxsin üzərinə bir neçə ayat namazının qəzası vacib olarsa, istər onların hamısı bir səbəbdən üzərinə vacib olmuş olsun (məsələn, üç dəfə günəş tutulsa və onların ayat namazını qılmamış olsun), istərsə də bir neçə səbəbdən boynuna vacib olmuş olsun (məsələn, günəş tutulması, ay tutulması və zəlzələ səbəbindən üzərinə vacib olarsa), bunları qəza edərkən, səbəblərdən hansı biri üçün ayat namazı qıldığını müəyyən etməsi vacib deyildir.

Məsələ 4: Ayat namazı vacib olan səbəblər harada baş verərsə və hiss olunarsa, yalnız həmin məntəqənin camaatı ayat namazı qılmalıdır və başqa məntəqənin camaatı üçün bu vacib deyildir.

Məsələ 5: Ayat namazına başlamağın vaxtı günəşin və ayın tutulmağa başladığı andan başlayıb, onların təbii hala dönməsi zamanına qədər davam edir. (Amma yaxşı olar ki, onların açılmağa başladıqları zamana qədər təxirə salınmasın.) Lakin ayat namazının tamamlanması günəş və ayın açılmasından sonraya qədər təxirə salına bilər.

Məsələ 6: Əgər ayat namazı günəş və ayın açılmağa başladığı zamana qədər təxirə salınsa, onu əda niyyəti ilə qılmağın eybi yoxdur. Amma tamamilə açıldıqdan sonra ayat namazını qılsa, onu qəza niyyəti ilə qılmalıdır.

Məsələ 7: Əgər günəş və ya ayın tutulmasının müddəti namazın bir rükəti və ya ondan bir qədər az olsa, şəxsin qıldığı namaz ədadır. Həmçinin onların tutulma vaxtının çox olmasına baxmayaraq, insan namazı qılmasa, bir rükət və ya daha az qıla biləcək qədər bir müddət onun vaxtının sonuna qalsa, ayat namazı vacib olur və əda niyyəti ilə qılınmalıdır.

Məsələ 8: İnsan zəlzələ, göy gurultusu, şimşək çaxması və bu kimi hadisələr baş verdiyi zaman ehtiyat edərsə və bunlar uzun müddət davam edəcəkdirsə, ayat namazını dərhal qılması lazım deyildir. Əks təqdirdə, zəlzələ kimi hallarda xalqın nəzərində təxirə salmaq sayılmayacaq şəkildə dərhal qılması lazımdır. Əgər təxirə salarsa, onu sonradan əda və ya qəza niyyəti etmədən qılması müstəhəb ehtiyatdır.

Məsələ 9: Əgər insan ay və ya günəşin tutulduğunu bilməsə və onun açılmasından sonra günəş və ya ayın bütünlüklə tutulduğunu bilsə, ayat namazının qəzasını qılmalıdır. Amma onun bir miqdarının tutulduğunu anlayarsa, ayat namazının qəzası ona vacib deyildir.

Məsələ 10: Bir qrup insan, ayın və ya günəşin tutulduğunu söylədikləri halda, onların sözündən yəqinlik və ya xatircəmlik hasil etmədiyinə görə ayat namazını qılmasa, əgər sonradan doğru söylədiklərini anlasa, günəşin və ayın bütövlükdə tutulduğu təqdirdə, ayat namazını qılmalıdır. Amma bir miqdarı tutulsa, ayat namazı qılmaq ona vacib deyildir. Günəş və ya ayın tutulduğunu xəbər verən iki nəfərin ədalətli olması məlum olmasa və sonradan onların ədalətli olduqları məlum olarsa, bu zaman insan ayat namazı qılmalıdır.

Məsələ 11: İnsan elmi yollarla günəş və ya ayın tutulma vaxtını bilən şəxslərin sözündən günəş və ya ayın tutulmasına xatircəm olarsa, ayat namazı qılmalıdır. Həmçinin əgər “filan vaxt günəş və ya ay tutulacaq və bu, filan müddətə qədər davam edəcək”-desələr və insan onların sözündən əmin olsa, onların sözünə əməl etməlidir.

Məsələ 12: Günəş və ya ayın tutulduğu üçün qıldığı ayat namazının batil olduğunu bilən bir şəxs onu yenidən qılmalıdır. Əgər vaxt keçərsə, qəza etməlidir.

Məsələ 13: Əgər gündəlik namaz vaxtında ayat namazı da vacib olarsa, bu zaman hər iki namaz üçün vaxt varsa, hər hansını əvvəl qılarsa, eybi yoxdur. Əks halda, hansının vaxtı dardırsa, əvvəl onu qılmalıdır. Əgər hər ikisinin vaxtı dardırsa, əvvəl gündəlik namazını qılmalıdır.

Məsələ 14: İnsan gündəlik namazlardan birini qılarkən, ayat namazının vaxtının dar olduğunu bilsə, bu halda gündəlik namazının da vaxtı dardırsa, onu tamamladıqdan sonra ayat namazını qılmalıdır. Amma gündəlik namazının vaxtı dar deyilsə, onu pozub əvvəl ayat namazını sonra isə gündəlik namazını qılmalıdır.

Məsələ 15: Əgər ayat namazının əsnasında gündəlik namazının vaxtının dar olduğunu başa düşsə, ayat namazını tərk edib, gündəlik namazını qılmalıdır və namazı bitirdikdən sonra namazı pozan bir iş görməzdən əvvəl ayat namazının qalanını tərk etdiyi yerdən davam etsin.

Məsələ 16: Əgər qadın heyz və ya nifas halında olsa, günəş ya ay tutulsa və ya zəlzələ baş versə, ona ayat namazı vacib deyil və qəzası da yoxdur.

Məsələ 17: Ayat namazı iki rükətdir və hər rükətdə beş ruku vardır. Onun qaydası budur ki, insan niyyətdən sonra təkbir desin və bir “Fatihə” və bir “surə”-ni tamam oxusun, rukuya getsin, rukudan qalxsın və yenidən bir “Fatihə” və bir “surə” oxusun, sonra yenə rukuya getsin. Beləcə, bunu beş dəfə təkrarlasın, beşinci rukudan qalxandan sonra iki səcdə etsin və qalxsın. İkinci rükəti də birinci rükət kimi yerinə yetirsin, təşəhhüd desin və salam desin.

Məsələ 18: Ayat namazında mümkündür ki, insan niyyət, təkbir və “Fatihə”-dən sonra, bir “surə”-nin ayələrini beş yerə bölsün və bir ayə ya çox oxusun. Bir ayədən az da oxuya bilər, amma ehtiyata əsasən, cümlə tamam olmalıdır və “surə”-nin əvvəlindən başlasın, “Bismillah”-deməklə kifayətlənməsin və sonra rukuya getsin və rukudan qalxsın. “Fatihə” oxumadan həmin surədən sonra ikinci hissəni oxusun və rukuya getsin. Beləcə, beşinci rukudan əvvəl surəni qurtarsın. Məsələn, “Fələq” surəsində birinci “Bismillahir-rəhmanir-rəhim. Qul əuzu birəbbil-fələq.”-desin və rukuya getsin, sonra qalxsın və desin: “Min şərri ma xələq.” Təzədən rukuya getsin və rukudan sonra qalxsın və desin: “Və min şərri ğasiqin iza vəqəb.” Yenidən rukuya getsin və qalxıb desin: “Və min şərrin-nəffasati fil-uqəd.” Rukuya gedib, yenə də qalxıb desin: “Və min şərri hasidin iza həsəd.” Ondan sonra beşinci rukuya getsin və qalxandan sonra iki səcdə etsin. İkinci rükəti də birinci rükət kimi yerinə yetirsin. İkinci səcdədən sonra təşəhhüd oxusun və sonra namazının salamını versin. Həmçinin beşdən az hissəyə bölmək də caizdir. Lakin nə zaman surəni bitirsə, növbəti rukudan əvvəl “Fatihə”-ni oxuması lazımdır.

Məsələ 19: Əgər insan ayat namazının bir rükətində beş dəfə “Fatihə” və “surə” oxusa, digər rükətdə isə “Fatihə” oxuyub “surə”-ni beş yerə bölərsə, eybi yoxdur.

Məsələ 20: Gündəlik namazlarda vacib və ya müstəhəb olan əməllər ayat namazında da vacib və ya müstəhəbdir. Lakin ayat namazı camaatla qılınsa azan və iqamə əvəzinə “rəca” məqsədi ilə üç dəfə “əs-səlat”-demək olar. Amma camaatla qılınmadıqda bu lazım deyil. Lakin günəş və ya ayın tutulması istisna olmaqla, başqa işlər üçün ayat namazını camaatla qılınmasının şəriət baxımından qanuniliyi sübut olunmayıb.

Məsələ 21: Müstəhəbdir ki, rukudan əvvəl və sonra təkbir deyilsin. Beşinci və onuncu rukudan sonra təkbir müstəhəb deyil, əksinə, “səmiəllahu limən həmidəhu”-demək müstəhəbdir.

Məsələ 22: İkinci, dördüncü, altıncı, səkkizinci və onuncu rukudan əvvəl qunut tutmaq müstəhəbdir. Əgər qunutu yalnız onuncu rukudan əvvəl də oxusa, kifayətdir.

Məsələ 23: İnsan ayat namazını neçə rükət qıldığında şəkk etsə və şəkkini aydınlaşdıra bilməsə, namazı batildir.

Məsələ 24: Əgər insan birinci rükətin axırıncı rukusunda, yoxsa ikinci rükətin birinci rukusunda olduğunu şəkk etsə və şəkkini aydınlaşdıra bilməsə, namazı batildir. Amma məsələn, dörd, yoxsa beş ruku etdiyinə şəkk edərsə, əgər səcdəyə çatmayıbsa, yerinə yetirib-yetirmədiyinə şəkk etdiyi rukunu yerinə yetirməlidir. Əgər səcdə üçün əyilibsə, öz şəkkinə əhəmiyyət verməməlidir.

Məsələ 25: Ayat namazının rukularının hər biri rükndür. Belə ki, əgər bilərəkdən az və ya çox etsə, namaz batildir. Həmçinin əgər səhvən az və ya ehtiyata əsasən, çox etsə də, namaz batil olur.

Sual: Bir işi görməmək üçün Allaha and içən, lakin andını pozan şəxsin vəzifəsi nədir? And içməyin kəffarəsi nədən ibarətdir?

Cavab: Əgər and şəriətdə məqbul sayılan bir işlə bağlı olsa, yaxud üqəlayi (məntiqli) dünyəvi məqsədlər və ya şəxsi dünyəvi maraqlar üçün olarsa, bu halda and keçərlidir. Əgər heç bir üzr olmadan and pozularsa, bu zaman kəffarə vacib olar. Kəffarədə on yoxsulun hər birinə 750 qram buğda, yaxud çörək verilərsə, kifayət edər.

Sual: Kəffarədə on yoxsulu doyura bilməyən şəxsin vəzifəsi nədir?

Cavab: Kəffarədə on yoxsulu doyurmaq, yaxud geyindirmək vacibdir. Bunu bacarmayan şəxs üç gün oruc tutmalıdır.